Chúng tôi đến thăm nhà cụ Tú Tiên, ở thôn Long Bàn Bắc, xã Hành Minh. Ngôi nhà do cha, mẹ cụ Tú Tiên là ông Nguyễn Vân Trình và bà Đồng Thị Nhàn xây dựng cách đây hàng trăm năm. Đây là ngôi nhà hiếm có với kiến trúc nhà Việt truyền thống cổ xưa. Nơi đây lưu giữ hiện vật gắn với câu chuyện cuộc đời của cụ Tú Tiên. Cụ Tú Tiên tên đầy đủ là Nguyễn Tiên (1911 - 1977). Gia phả tộc Nguyễn chép rằng, thủy tổ của ông Nguyễn Tiên là Nguyễn Văn Bì từ Nghệ An vào lập nghiệp cách đây khoảng 300 năm. Lúc đầu ở làng Điện An (Tư Nghĩa), sau chuyển lên làng Phước Hậu (Nghĩa Hành), đến nay đã trải qua 15 đời và 3 chi. Chi trưởng lập nghiệp ở thôn Long Bàn Bắc, xã Hành Minh vào năm 1787.
Thân phụ cụ Tú Tiên là ông Nguyễn Vân Trình, tục gọi Bang Trình. Bang là cách viết tắt của Bang biện hoặc Bang tá, một chức quan đặt trách về an ninh trật tự tại các địa phương, có thể là tỉnh hoặc phủ, huyện, tùy theo tình hình. Ông Tú Tiên là cháu ngoại của Quan lộc tự Thiếu khanh Đồng Cát Phủ, một danh thần Triều Nguyễn, quê làng Ba La, nay xã Nghĩa Dõng (TP.Quảng Ngãi).
Sinh thời, cậu bé Nguyễn Tiên học Trường Tiểu học Pháp Việt Quảng Ngãi, rồi theo học Trường Albert Sarraut (Hà Nội). Mùa hè năm 1925, ông theo lớp dạy hè do ông Phạm Văn Đồng đứng lớp. Năm 21 tuổi, ông thi đỗ tú tài nên dân làng gọi là thầy Tú Tiên. Năm 1947, thầy Tú Tiên được đồng chí Phạm Văn Đồng, lúc bấy giờ là đại diện Trung ương Đảng và Chính phủ ở miền Nam Trung Bộ, hiệu trưởng danh dự của trường, tin tưởng giao giữ chức hiệu trưởng đầu tiên của Trường Trung học bình dân miền Nam Trung Bộ. Đây là ngôi trường đầu tiên đào tạo cán bộ, thanh niên cách mạng cho Liên khu 5 và cả nước. Từ 1950 - 1954, thầy Tú Tiên làm Hiệu trưởng Trường Trung học Lê Khiết, rồi Chủ tịch Mặt trận Liên Việt huyện Nghĩa Hành. Sau Hiệp định Giơ-ne-vơ, ông bị địch bắt giam và quản thúc tại TX.Quảng Ngãi. Sau đó, ông dạy học ở trường tư thục, rồi xây trường bán công tại thị trấn Chợ Chùa (Nghĩa Hành).
Mặc dù là gia đình quan chức, nhưng trong suốt 9 năm kháng chiến chống Pháp, ông Nguyễn Tiên cùng gia đình đã hết lòng ủng hộ kháng chiến. Thầy Tú Tiên trong tâm thức của học trò, đồng nghiệp, đồng chí và bạn bè là một người thông minh, chân thành; nhiệt huyết trong hành động; bình dị, khiêm tốn trong lời nói; mộc mạc, đơn giản trong ăn mặc. Ông thường nhắc nhở học trò của mình về tinh thần ham học, tôn sư trọng đạo... Những đóng góp của nhân sĩ yêu nước Nguyễn Tiên mãi là niềm tự hào, động lực của con cháu trong dòng tộc họ Nguyễn tiếp tục gìn giữ và phát huy.
Ngôi nhà cổ xưa
Nhà cụ Tú Tiên ở lúc sinh thời, nay được ông Nguyễn Gia Minh, con trai thứ của cụ Tú Tiên kế thừa. Ngôi nhà nằm trong khu vườn rộng khoảng hơn 1.000m2 cùng với quần thể di tích dinh bà Chúa Tiên, miếu Thành Hoàng... Nhà chính có kết cấu 3 gian, 2 chái. Ngoại thất ngôi nhà nổi bật với tường gạch màu trắng cùng các cửa vòm, mang đậm dấu ấn kiến trúc nhà cổ những năm đầu thế kỷ XX. Bên trong ngôi nhà, có nhiều cột gỗ to, trang trí các liễn đối bằng chữ Hán Nôm được cẩn ốc xà cừ, nhiều bức hoành phi có từ cách đây hơn 100 năm.