Cây dược liệu từ rừng- gìn giữ tri thức bản địa
Nhằm tạo ra sản phẩm có thương hiệu, gia tăng giá trị cho cây dược liệu địa phương, thời gian qua, Hợp tác xã Hương Xuân đã chủ động nghiên cứu, đúc kết từ kinh nghiệm dân gian và thực tiễn sử dụng để cho ra đời sản phẩm Trà Thành ngạnh.
Từ một bài thuốc truyền thống, sản phẩm này đã được chứng nhận OCOP 3 sao. Đằng sau sự thành công ấy là hành trình gần hai thập kỷ tâm huyết của chị Hà Thị Lệ - Giám đốc Hợp tác xã Hương Xuân. Từng là cán bộ làm việc tại UBND xã Bao La (huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình cũ nay là tỉnh Phú Thọ), chị Lệ quyết định nghỉ việc sau 12 năm gắn bó để theo đuổi đam mê với cây dược liệu và các bài thuốc Nam của dân tộc mình.
“Tôi sinh ra giữa núi rừng, chứng kiến từ nhỏ người Thái, người Mường chữa bệnh bằng lá cây, rễ rừng. Tôi tin thiên nhiên luôn có câu trả lời cho sức khỏe con người”, chị Lệ chia sẻ.
Trong gần 20 năm theo đuổi nghề bốc thuốc, chị Lệ gia nhập Hội Đông y huyện Mai Châu để học hỏi thêm kiến thức, nắm rõ đặc tính từng loại cây dược liệu và cách bào chế thuốc. Nhờ nền tảng vững vàng cùng nguồn nguyên liệu phong phú của quê hương, chị đã mày mò phát huy bài thuốc dân gian, bào chế ra sản phẩm cao trà Thành ngạnh - sản phẩm hỗ trợ chăm sóc sức khỏe tự nhiên, an toàn.
Cây thành ngạnh có tên gọi khác là cây ngành ngạnh, cây đỏ ngọn cây may tiên, vàng la, cúc lương, hoàng ngưu trà… và có tên khoa học là Cratoxylon Prunifolium Kurtz. Thuộc họ ban Hypericaceae. Lá thành ngạnh có tác dụng chống Oxy hóa rất mạnh. Được ứng dụng làm thuốc giúp bảo vệ tế bào, ngăn ngừa xơ vữa động mạch, tăng cường tuần hoàn não. Tăng cường trí nhớ, bảo vệ tế bào não. Tăng cường tiêu hóa, giúp ăn ngon ngủ tốt.
Trà Thành ngạnh của Hợp tác xã Hương Xuân được chiết xuất từ 5 loại dược liệu quý: cây Thành ngạnh, An xoa, Xạ vàng, Cối xay và Khế rừng, đều là những loài cây mọc sẵn trong tự nhiên. Sản phẩm có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát gan, lợi mật, tiện tỳ, giúp cơ thể nhẹ nhõm, hỗ trợ tiêu hóa và giấc ngủ sâu. Không ít người bệnh đã tìm đến bài thuốc của chị Lệ như một niềm hy vọng.
“Cuối năm 2021, tôi đi khám phát hiện bệnh gan. Uống thuốc tây mãi không đỡ, tôi tìm đến cô Lệ bốc thuốc Nam. Sau hơn một tháng dùng, tôi ăn ngon, ngủ sâu, sức khỏe cải thiện rõ rệt. Tôi còn giới thiệu cho bạn bè, ai dùng cũng khen hiệu quả”, ông Trần Văn Nam (xóm Hải Sơn, xã Bao La) chia sẻ.
Từ bài thuốc dân gian đến sản phẩm hiện đại gắn sao OCOP
Trong quá trình bán thuốc, chị Lệ nhận được nhiều phản hồi tích cực. Tuy nhiên, chị cũng nhận ra bất tiện lớn của thuốc Nam truyền thống là phải sắc uống hằng ngày, tốn thời gian, khó dùng khi đi xa.
Không dừng lại ở việc bốc thuốc thô, chị bắt đầu nghiên cứu cách nấu cô đặc thành cao, chế biến thành dạng hạt cốm, đóng gói tiện dụng, vừa dễ bảo quản, vừa giúp người dùng uống như trà hằng ngày.
Trà Thành ngạnh là thành quả của gần hai thập kỷ tâm huyết của chị Hà Thị Lệ - Giám đốc Hợp tác xã Hương Xuân. Ảnh: Hải Đăng
“Để xây dựng sản phẩm đạt chuẩn, được chứng nhận OCOP 3 sao như bây giờ, Hợp tác xã Hương Xuân đã được cơ quan chức năng hỗ trợ, hướng dẫn quy trình sản xuất, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, thiết kế bao bì, nhãn mác chuyên nghiệp. Khi sản phẩm có thương hiệu, chúng tôi không chỉ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng mà còn có thu nhập ổn định cho bà con địa phương”, chị Lệ cho biết thêm.
Từ đầu năm 2025 đến nay, Hợp tác xã Hương Xuân đã cung cấp ra thị trường 1.000 gói Trà Thành ngạnh, với giá 250.000 đồng/gói trọng lượng 500gram. Ngoài ra, Hợp tác xã còn cung cấp nhiều sản phẩm sản xuất từ nguồn dược liệu tự nhiên tại địa phương như dầu gội thảo dược, trà mát gan, cao lỏng chữa xương khớp, thảo dược lá tắm, trà ích thận…
Sản phẩm Trà Thành ngạnh được trưng bày, giới thiệu tại các Hội chợ thương mại. Ảnh: Hải Đăng
Theo ông Bùi Văn Khuyên, Chủ tịch UBND xã Bao La (tỉnh Phú Thọ): “Việc đưa Trà Thành ngạnh vào chương trình OCOP không chỉ tạo cơ hội nâng tầm giá trị cây dược liệu bản địa, mà còn giúp bảo tồn nguồn gen quý, tri thức bào chế thuốc dân gian của người Thái, người Mường. Qua đó, góp phần xây dựng hướng đi bền vững cho kinh tế nông thôn miền núi”.
Từ một loài cây mọc dại nơi rừng sâu, qua bàn tay và tâm huyết của người phụ nữ Thái ,Trà Thành ngạnh nay đã trở thành niềm tự hào của vùng đất Bao La; góp phần gìn giữ hồn cốt văn hóa, đồng thời mở ra hướng đi mới cho ngành dược liệu sạch địa phương.