Theo báo cáo tại Hội thảo “Phát triển HTX nông nghiệp kiểu mới gắn với tái cơ cấu nông nghiệp và xây dựng NTM” do Viện Phát triển Kinh tế hợp tác Việt Nam (Liên minh HTX Việt Nam) tổ chức ngày 22/11, tại Hà Nội, Bộ KH&ĐT cho biết, tính đến ngày 31/12/2016, lĩnh vực nông nghiệp có 21 Liên hiệp HTX và 10.726 HTX với 3.936 nghìn thành viên. Số HTX nông nghiệp thành lập mới theo Luật HTX 2012 và hoạt động hiệu quả khá cao (khoảng 690 HTX/năm).
Chỉ 10% HTX hoạt động hiệu quả
Trong quá trình thực hiện xây dựng NTM, xây dựng được THT hay HTX hoạt động hiệu quả, đời sống, thu nhập của các thành viên HTX, tổ hợp tác (THT) không ngừng được nâng cao, từ đó có khả năng đóng góp xây dựng hạ tầng cơ sở phục vụ sản xuất và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân.
Tiêu biểu như HTX Chăn nuôi Hòa Mỹ (Hà Nội). Nhờ thực hiện chương trình tái cơ cấu nông nghiệp, chuyển đổi từ trồng lúa sang phát triển chăn nuôi lợn hàng hóa theo hướng công nghệ cao, HTX đã có số vốn gần 226,1 tỷ đồng, doanh thu hàng năm trên 250 tỷ đồng, thu nhập sau thuế trên 17,5 tỷ đồng.
HTX Dịch vụ nông nghiệp tổng hợp Đại Hiệp (Quảng Nam) đã làm tốt tất cả các khâu dịch vụ đầu vào, đầu ra, giúp sản xuất nông nghiệp từ trồng lúa, trồng màu đến phát triển chăn nuôi cho các hộ thành viên.
Bên cạnh đó, HTX đã mở rộng sang dịch vụ điện nông thôn, kinh doanh may mặc để tận dụng lao động nữ tại địa phương. Đặc biệt, HTX đã mạnh dạn đầu tư, vay vốn từ Quỹ hỗ trợ phát triển HTX của Liên minh HTX Việt Nam và huy động vốn của các thành viên để đầu tư xây dựng nhà máy gạch tuynel với mức đầu tư 12 tỷ đồng, công suất 10 – 15 triệu viên gạch/năm.
Tuy nhiên, theo đánh giá của các chuyên gia, các HTX nông nghiệp kiểu mới góp phần quan trọng trong tái cơ cấu nông nghiệp, xây dựng NTM nhưng số hoạt động hiệu quả rất ít, chỉ chiếm 10%. Nguyên nhân chính được các HTX đưa ra là do khó khăn về vốn.
Tuy là khu vực tập trung gần 70% dân số và thu hút gần 50% lực lượng lao động cả nước, nhưng các hoạt động hỗ trợ vốn của Nhà nước về nông nghiệp, nông thôn vẫn chưa thực sự phát triển.
Chẳng hạn với Nghị định số 55/2015/NĐ-CP ngày 9/6/2015 của Chính phủ tạo điều kiện cho các HTX vay vốn sản xuất nông nghiệp nhưng yêu cầu phải có tài sản thế chấp, trong khi HTX thường không có tài sản hoặc tài sản không có giá trị.
Bên cạnh đó, các HTX, THT nông nghiệp hoạt động chưa hiệu quả nên chưa đủ tin cậy trong quá trình vay vốn.
Hiện đa số các HTX, THT nông nghiệp vẫn chưa có bộ phận kế toán, kiểm toán nên không công khai minh bạch được tài sản, lợi nhuận của các thành viên. Điều này cũng gây khó khăn cho các HTX trong quá trình tiếp cận các nguồn vốn.
Gỡ nút thắt
Ngoài khó khăn về vốn, cơ chế chính sách còn nhiều bất cập cũng là nguyên nhân khiến các HTX, THT chưa phát triển. Ông Nguyễn Xuân Vinh – Chủ tịch HĐQT – Giám đốc HTX Nông nghiệp Nghi Lâm (Nghệ An), cho biết theo nghị quyết về đồng bộ cơ giới hóa của tỉnh Nghệ An là hỗ trợ 50% giống chất lượng cao, máy móc sản xuất (máy cấy, máy cày…) nhưng chỉ được 1 năm, tỉnh lại không hỗ trợ HTX nữa, vì nguyên nhân thiếu vốn.
Đồng tình với quan điểm này, bà Nguyễn Thị Nõn – Giám đốc HTX Nông nghiệp Độc Lập (Hưng Hà, Thái Bình), cho biết: Để mở rộng sản xuất, HTX phát triển dịch vụ cung ứng vật tư, thuốc BVTV cho nhân dân, nhưng điều khó khăn là Hội Nông dân tại địa phương cũng được phép hoạt động trong lĩnh vực này, nên dịch vụ của HTX rất khó cạnh tranh.
Để thực sự là nòng cốt trong tái cơ cấu nông nghiệp, góp phần xây dựng NTM, các chuyên gia nông nghiệp cho rằng HTX nông nghiệp cần phát triển theo hướng phát huy lợi thế của địa phương, vùng miền, tìm ra những cây con đặc sản để tạo ra những sản phẩm khác biệt, có chất lượng cao, được người tiêu dùng ưa chuộng.
Trong thời kỳ hội nhập, các HTX nông nghiệp phải tiếp cận KH-KT và lo được đầu ra ổn định cho nông dân thông qua việc hình thành các chuỗi giá trị gia tăng.
Tới dự và phát biểu tại Hội nghị, ông Lê Văn Nghị – Phó Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam, cho biết: Liên minh HTX Việt Nam đang triển khai xây dựng công ty tài chính nhằm tạo điều kiện để các HTX, THT có thể giải quyết những khó khăn về vốn với thủ tục đơn giản.
Điều quan trọng là các HTX phải đẩy mạnh liên kết, tạo thành các liên HTX để đảm bảo chuỗi sản xuất ổn định, hiệu quả. Bên cạnh đó, cần tuyên truyền để nâng cao nhận thức cho cán bộ và nhân dân để tạo được lòng tin trong phát triển HTX.